ICD-10 dışındaki psikiyatrik sınıflandırmaların içinde, şizofren hastalarda görülen depresyondan bahsedilmez. Ancak klinik tecrübeler öyle göstermektedir ki; şizofren hastaların en azından bir kısmında depresif semptomatoloji ya da klinik ölçülerde depresyon görülmektedir. Ancak bu tablonun şizoafektif hastalığın bir alt gurubu olarak geçen şizodepresif hastalardan çok farklı olduğunu söylemek gerekir.
Şizofren hastalarda görülen depresyon tablosunun, primer depresyondan daha farklı bir klinik tablosu yoktur. Apati, psikomotor retardasyon ya da ajitasyon, kilo kaybı ya da artışı, iştah değişiklikleri uykusuzluk, aşırı uyku, ümitsizlik, tekrarlayan ölüm düşünceleri, başat belirtilerdir. Ancak hemen belirtelim ki, bu belirtiler nöroleptiklerin yarattığı etkiler-den güçlükle ayrılır. Ayırıcı tanıda güçlük çıkartan diğer önemli bir faktörde negatif şizofreni belirtileridir. Negatif belirtileri, depresif belirtilerden ayırmak gerçekten güçtür ve ancak uzun süreli takiple ve tedavi-den tanıya gidilerek bir ayrım yapılabilir.
Şizofrenik hastalarda depresyon prevalansı %25-80 arasında değişir. Dünya Sağlık Teşkilatı’nın verilerine göre ise bu oran %19-81 arasındadır. Klinik gözlemlere göre, depresyon, şizofrenide hastalığın her devresine şu ya da bu ölçüde yamanmış, onu bütünleyen (integral), onun bir parçası haline gelmiş bir tablodur.
Aslında böyle bir ilişkinin ortaya çıkması doğaldır. Çünkü, Foul ve Bedford (1975)’a göre psikiyatrik semptom ve belirtilerde hiyerarşik bir düzen vardır. Alttaki belirtiler görülmeden, üsttekilerin ortaya çıkması güçtür (Şekil 1). Şekilde görüldüğü gibi, bu hiyerarşik düzen bir üçgen oluşturur. Üçgenin en altındaki belirtiler görülmeden bir üst basamaktaki belirtiler görülmez.
Organik Beyin Hastalığına ilişkin semptomlar
Şizofreniye özgü Semptomlar
Afektif Bozukluk Belirtileri
Nörotik Bozukluk Belirtileri
Nonspisifik Psikolojik Belirtileri
Bu durumda şizofren bir hastada, anksiyete, depresyon gibi özgün belirtiler üzüntü, gerginlik, başağrısı ve irritabilite gibi özgün olmayan belirtiler görülmeden ortaya çıkmamaktadır.
ICD-10’da post-şizofrenik depresyon kavramı vardır. Buradaki tanı kriterleri şunlardır.
ICD – 10 kriterleriyle
F.20.4. Post Şizofrenik Depresyon (WHO, 1993).
A. Geçmiş oniki ay boyunca şizofreni genel kriterleri (F20.0, F20.3) doldurulmuş olmalıdır. (Sınıflandırma sistemleri bölümüne bakınız).
B. F20 G1.2 e, f, g veya h kriterlerinden birisi halen bulmuyor olmalıdır. (e kriteri, neolojizm, enkoherans ile, f kriteri katatonik davranış, negativizm, mutizm ile, h kriteri negatif semptomlarla ilgilidir. Sınıflandırma Sistemleri bölümüne bakınız).
C. Depresif semptomlar, en azından hafif dereceden depresif epizodu (F32.0) karşılayacak derecede uzun ve şiddetli olmalıdır.
Şizofrenide, depresyon üç şekilde ortaya çıkabilir (Şekil 2).
A) Mevcut şizofreni semptomlarına depresyon kliniği eşlik eder ve hastanın psikozu ortadan kalksa bile bir süre daha depresif belirtiler sürer.
B) Hastanın psikozunun ortadan kalkmasından çok kısa bir süre önce depresif belirtiler görülmeye başlar. Depresyon giderek şiddetlenir, psikoz ortadan kalkmış ve yerine bütünüyle depresyon kliniği oturmuştur. Bir süre sonra depresyonda kendini sınırlar ve ortadan kalkar.
C) Psikoz tamamen kaybolur, hasta hastaneden taburcu edilir, aradan bir süre geçer, fakat aynı yılın içinde depresyon ortaya çıkar. Diğer iki tipten farklı olarak bu tipte psikoz ile depresyon arasına bir interval girmiştir.
Burada önemli nokta, tedavi altındaki şizofren hastalarda, akinezi ile birlikte giden akinetik depresyon diyebileceğimiz bir tablonun yukarıdaki depresyon tiplerinden ayrılmasıdır. Akinetik depresyon tek doz antikolinerjik ilaçla ortadan kalkar.