Normal düşünce : Bir problem ya da bir iş, görev veya eylem tarafından başlatılan fikir, sembol ve çağrışımların belli bir mantık düzeni içinde hedefe yönelmiş biçimde akışıdır.
Düşünce bozuklukları çeşitli tiplerdedir. Çağrışım bozukluklarıda düşünce bozuklukları içinde incelenir.
Düşünce bozuklukları;
a) düşüncenin şeklinde bozukluk,
b) düşüncenin içeriğinde bozukluk;
c) çağrışımların yapısında bozukluk;
d) çağrışımların akışında bozukluk;
e) konuşmanın tipinde bozukluk şeklinde incelemek mümkündür (Kaplan, 1985).
a) Düşüncenin şeklinde bozukluk (Kaplan, 1985).
1. Formal Düşünce Bozukluğu : Neolojizm, çağrışımların gevşemesi ya da kopması ile karakterizedir.
2. Mantıksız Düşünme : İçsel çatışmaların doğrultusunda oluşan rasyonel bağlantıları olmayan düşünme şekli
3. Dereistik düşünce : Geçmiş yaşam tecrübesi ve mantıkla uyumlu olmayan zihinsel aktivite.
4. Otistik düşünce : Gerçekle bağlantısı olmayan, daha çok içsel arzuyla yüklü düşünce şekli. Dereizm ile benzer yönleri vardır.
b) Çağrışımların yapısında bozukluk (Kaplan, 1985).
1. Neolojizm : psikolojik sebeplerle yeni kelime türetmek.
2. Kelime Salatası : Kelime ve cümlelerin bir anlam vermeyecek şekilde karıştırılması.
3. Yandan cevaplar (Bkz. Ek sözlük).
4. Çevresel konuşma (Bkz. Ek sözlük).
5. Enkoherans (Bkz. Ek sözlük).
6. Perseverasyon (Bkz. Ek sözlük).
7. Kondanzasyon (Metin içine bakınız).
8. Çağrışım gevşemesi, kopukluğu: Düşüncenin, hedefsiz, belirsiz ve mantıksız biçimde akışı.
9. Yoldan çıkma (Derailment) : Düşüncenin akışında, blokaj olmadan derece derece ya da ani bir deviasyon, sapma.
c) Çağrışımların Akışında Bozukluk (Kaplan, 1985).
1. Fikir Uçuşması : Süratli bir sözelleştirme (rapid verbalization) vardır. Hasta bir fikirden diğerine kayar.
2. Klang çağrışım (Metin içine bakınız).
3. Blokaj (Metin içine bakınız)
4. Basınçlı konuşma (Metin içine bakınız).
5. Düşünce fakirliği : düşüncenin içerik olarak azalması, sınırlı hale gelmesi.
6. Karmakarışık (Muddled) konuşma : Konuşma akıcıdır farklı düşüncelerin, farklı farklı elementleri aynı konuşma içinde bulundurulur, karıştırılır.
d) Düşünce ifadesinde bozukluk (Kaplan, 1985).
1. Motor afazi : Organik beyin bozukluklarında görülen, anlamanın korunduğu ancak konuşmanın bozulduğu durum.
2. Sensorial afazi : Kullanılan kelimelerin anlamının bilinemediği, anlamanın olmadığı afazi şekli.
3. Nominal afazi : Bir nesnenin isminin doğru biçimde hatırlanmasında güçlük.
4. Sentaktik afazi : Kelimelerin sıralamasının doğru yapılamaması şeklindeki afazi.
e) Düşüncenin İçeriğinde bozukluk :
1. Majik Düşünce : Düşünce, kelime veya eylemlerin, bazı mistik uygulamalar ve yöntemlerle değiştirilebildiğini söylemek.
2. Konuşma içeriğinde fakirlik : Gereksiz tekrarlar, anlaşılması güç cümleler ve müphemlik nedeniyle konuşma anında çok az bilgi vermek.
3. Aşırı önemsenen (overvalued) fikirler : Hezeyan düzeyinde olmasa da aşırı biçimde önemsenen fikirler.
4. Hezeyan : Belli bir kültürde, kültürel yapıyla ve hastanın bilgi düzeyi ile uyumsuz ve mantıklı düşünceyle değiştirilemeyen yanlış inançlar.
– Saçma (bizarre) hezeyan : absürd derecedeki yanlış inançlar.
– Mizaçla uyumsuz hezeyan: Örneğin disforik bir hastanın kendisinin dünyanın kurtarıcısı olduğu için öldürülmek istendiğini söylemesi.
– Nihilistik hezeyan : Dünyanın, başkalarının veya kendisinin olmadığına inanmak.
– Yoksulluk hezeyanları : Dünyada hiçbirşeyde mülkiyeti olmadığı yolunda hezeyanlar.
– Somatik hezeyan : Vücudun fonksiyonları ile ilgili yanlış inanç.
– Sistematik hezeyan : Farklı olayları bir olay ya da konu etrafında birleştiren hezeyan.
– Büyüklük hezeyanı : Kendisinin önemini abartan nitelikte hezeyan.
– Perseküsyon hezeyanı : Başkasından kötülük göreceği yanlış inancı.
– Referans hezeyanları : Başkalarının kouşmalarında kendisine atıflar yapıldığı şeklinde hezeyan.
– Değersizlik hezeyanları : Kendini işe yaramaz bulma.
– Kontrol edilme hezeyanları : Başkaları tarafından kontrol edildiği şeklinde hezeyanlar.
– Sadakatsizlik (infidelitiy) hezeyanları : Patolojik bir kıskançlık neticesi eşinin ya da beraber olduğu kişinin kendini aldattığı yanlış inancı.
– Paranoid hezeyanlar : Perseküsyon hezeyanlarının doğmasına neden olan aşırı şüphecilikle giden hezeyanlar.
5. Düşünce ile aşırı meşguliyet : Özel bir fikir veya düşünce etrafında, belli bir duygusal yüklülükle dönüp durmak.
6. Hipokondri : Gerçek bir organik patolojiye dayanmadan kişinin kendi sağlığı ile ilgili konuları abartması.
Obsesyon : Mantıklı bir gayretle ortadan kaldırılamayan, karşı konulamayan duygu, düşünce ve impulsların patolojik ısrarı.