Dr.Beril YAZAN, Dr.Güliz ÜÇOK ve Doç.Dr.M.Emin CEYLAN’nın “Ruh Hastalıklarının İlaçla Tedavisi” isimli kitabından özetlenerek aktarılmıştır.
Giriş
Bu yazının amacı, ruh hastalıklarında ilaçların nasıl ve niçin kullanıldığının anlaşılmasına yardımcı olmaktır. Önemli olan sizleri yeterince bilgilendirmektir; fakat, unutulmamalıdır ki; bu bir kendi kendine tedavi kılavuzu değildir. Bütün vakalarda tedavi bir uzman doktor tarafından yapılmalıdır. En etkili tedavi; ilaçların yan etkilerinden en az etkilenerek yapılandır.
Doktorunuza Sorular
Doktorun yapacağı tedavinin başarılı olabilmesi için hastanın ve ailesinin tedaviye aktif katılımı şarttır. Aile doktora hastanın daha önceki hastalık öyküsünü, kullandığı ilaçları, karşılaştığı yan etkileri, gelecekle ilgili planlarını eksiksiz anlatmalıdır. Bir ilaç reçete edildiğinde aşağıdaki noktaları doktorunuzdan öğrenmelisiniz:
1) İlacın adı nedir ve ne gibi etki yapması bekleniyor?
2) İlacı nasıl ve ne zaman alacaksınız, ne kadar süre kullancaksınız?
3) İlacı alırken hangi yiyecek, içecek ve aktivitelerden kaçınacaksınız?
4) İlacın yan etkileri nelerdir?
5) İlaç hakkında bilgi alabileceğiniz yazılı bir kaynağa ulaşabilir misiniz?
Antipsikotik İlaçlar
Antipsikotik ilaçlar, isminden de anlaşıldığı gibi psikotik belirtileri yok eder veya azaltır. Bazı hastalarda da hastalığın süresini kısaltır.
Birçok Antipsikotik ilaç vardır. Bunların temelde farklılıkları yan etkilerindedir. Bazıları, hastalık ne kadar ağırsa o kadar çok ilaç kullanmak gerektiğini düşünür ki bu her zaman doğru değildir.
Doktorunuz size ilaç verirken birçok etmeni gör önünde bulundurur. Bunlar; hastanın yaşı, ağırlığı ve ilacın tipidir. Daha önce uygulanmış tedavi öyküsü de önemlidir. Eğer bir ilaç daha önce kullanılmış ve hastaya yarar sağlamışsa, doktor aynı ilacı tekrar vermeyi tercih edecektir.
Antipsikotik ilaçlar genellikle günde tek sefer alınırlar. Böylece hastalar ilacı yatmadan önce alarak gün içinde görülebilecek yan etkileri azaltabilirler.
Yan etkilerin çoğu hafif seyreder. Uykulu bir hal, kalp çarpıntısı ve baş dönmesi en sık görülen yan etkilerindendir ve genellikle tedavinin ilk haftalarında kaybolurlar.
Antimanik İlaçlar
Bipolar bozukluk(manik-depresif hastalık), nöbetler halinde gelen mizaç değişiklikleriyle karakterizedir. Nöbetler ya manik(coşkulu mizaç) ya da depresif(çökkün mizaç) tiptedir. Nöbetler arasında kişi eski haline döner.
Bipolar bozuklukta, manik ve depresyon nöbetlerinin süresi ve şiddeti değişebilir. Çoğunlukla manik nöbetleri önlemek için verilen ilaç Lityumdur. Manik nöbetleri genellikle depresyon dönemleri takip eder. Lityum, her iki uca doğru olabilecek mizaç değişikliklerini kontrol eder, böylece sadece akut dönemlerinde değil; fakat idame ve koruyucu tedavide de kullanılır.
Lityum, 5-14 gün içinde manik belirtileri azaltır ama durumu tümüyle kontrol altına almak bazen aylar sürebilir. Nöbetin ilk günlerinde lityum etkisini gösterene kadar antipsikotik ilaçlar da verilebilir. Ayrıca depresyon dönemlerinde lityumla birlikte antidepresanlara da ihtiyaç olabilir.
Antidepresan İlaçlar
Depresyonda antidepresan ilaçlar kullanılır. Unutulmamalıdır ki antideprsanlar uyarıcı ilaçlar değildir, sadece depresyon belirtilerini hafifleterek hastanın eskisi gibi kendisini hissetmesine yardımcı olurlar.
Bu ilaçlar, aynı zamanda bunaltıyla birlikte giden bozuklukların ve fobilerin tedavisinde de kullanılır. Çarpıntı, çıldırma endişesi, baş dönmesi, bulantı, göğüste sıkışma hissi, solunum problemleri gibi panik belirtilerini de kontrol eder.
Hekim hastanın semptomlarına göre bir anridepresan seçer. İlaca başladıktan sonra hemen bir düzelme beklenmemelidir. İyileşme etkisi ilacın türüne göre 1-3 hafta arasında görülür. Bazı semptomlar daha çabuk düzelirler. Eğer ilaca başladıktan 5-6 hafta sonra hala bir düzelme yoksa başka bir ilaç denenmelidir. Daha önceden hangi ilacın daha etkili olacağı bilinemediği için hekim etkili ilacı bulmakta zorlanabilir. Tedavi en az birkaç ay sürecektir.
Özel Durumlar
Çocuklar, yaşlılar, hamile ve emziren kadınlar ilaç kullanırken özel dikkat isterler. İlaçların bu gruptaki kişilere etkileri normal kişilerden farklı olabilmektedir. Bu konudaki araştırmalar sürmektedir.
Çocuklar
* Çocuklarda akıl hastalıkları yetişkinlerden daha farklı belirtilerle seyreder. Küçük çocuklar dertlerini de anlatamazlar. Bu yüzden çocuk bir ekip tarafından incelenmelidir.
* Çocuk ilaç alırken çok iyi gözlenmelidir. Yan etkileri konusunda iyi sorgulanmalıdır. Ayrıca ilaç kan seviyeleri-eğer yapılabiliyorsa- ölçülmelidir.
Yaşlılar
* Yaşlı hastalar ilaca son derece duyarlıdır. İlacı gençlerden daha yavaş elimine ettikleri için daha düşük dozda ilaç verilmelidir.
Bazen unutkanlık nedeniyle yüksek dozda ilaç alabilirler.
* Hasta, yakınları tarafından yakından gözlenmelidir. Herhangi bir yan etki görüldüğünde hekime bildirilmelidir.
* Bazı yaşlı insanlar çok ilaç almayı severler. Negatif ilaç etkileşimleri konusunda dikkatli olunmalıdır.
Hamile ve Emziren Kadınlar
* Genelde hamilelik sırasında zorunlu olmadıkça hiçbir ilaç kullanmamalı ve diğer tedavi yöntemleri denenmelidir. Psikotrop ilaç alan bir kadın hamile kalmayı planlarsa bundan doktorunu haberdar etmelidir. Erken gebelik döneminde aşağıda belirtilen ilaçların defektlere yol açma riski vardır.
1) Lityum gebeliğin ilk üç ayında kullanılmaz.
2) Benzodiazepinler, gebeliğin ilk üç ayında kullanılmaz.
* Anne sütüne çok az bir miktar ilaç geçer, emzirmek annenin seçimine kalmıştır.
* Oral kontraseptifler antianksiyete ilaçlarının yan etkilerini arttırır ya da etkilerini azaltırlar.